J. B. M. Hertzog

www.boerafrikana.com: Tuisblad > Mense > Politieke Figure > JBM Hertzog
J. B. M. Hertzog
Foto: eneko123, Flickr, 2006

James Barry Munnik Hertzog, (3 April 1866, Wellington - 21 November 1942, Pretoria) was 'n Suid-Afrikaanse regter, generaal en politikus. Hy was ook bekend as J.B.M. Hertzog en Generaal Hertzog.

Generaal Hertzog

J.B.M. (Barry) Hertzog is op 3 April 1866 in Wellington in die Kaapkolonie gebore, uit 'n ou Kaapse geslag van Afrikaners. Hy was die agtste kind van Johannes Albertus Munnik Hertzog en Susanna Maria Jacoba Hamman. Hy het in die regte aan die Victoria College voorloper van die Universiteit van Stellenbosch gestudeer (waar hy hom reeds geërg het aan die feit dat Engels i.p.v. Nederlands die voertaal was[1]) en daarna aan die Universiteit van Amsterdam. Van 1892 tot 1895 het hy 'n advokaatpraktyk in Pretoria (Zuid-Afrikaansche Republiek) gehad. In 1895 het hy regter in Bloemfontein (Oranje-Vrystaat) geword.

J.B.M. Hertzog is tydens die Tweede Boereoorlog (1899-1902) van kommandant tot generaal in rang bevorder. As generaal het hy saam met 'n groep Boeresoldate met sukses die Kaapkolonie binne[2]. Hy het die onderbevelvoerder van die leër van die Oranje-Vrystaat geword. Hy was geliefd onder sy manskappe en 'n voorstander van guerrilla-aksies teen die Engelse. Hy was aanvanklik 'n voorstander van die voortgesette stryd tot die bitter einde, maar hy het later tot insig dat verdere bloedvergieting sinneloos was en op 31 Mei 1902 was hy één van die ondertekenaars van die Vrede van Vereeniging.

J.B.M. Hertzog was 'n vurige voorstander van die behoud van Nederlands as kultuurtaal vir die Afrikaner en het hy 'n leidende rol gespeel in die stigting van die Zuid-Afrikaanse Akademie voor Taal, Letteren en Kunst wat op 2 Julie 1909 opgerig is met as doel: De handhaving en bevordering van de Hollandse Taal en Letteren, en van de Zuid-Afrikaanse Geschiedenis, Oudheidkunde en Kunst.

Hertzog as politikus en taalstryder

J.B.M. Hertzog het 'n vooraanstaande politikus in die Oranjerivierkolonie geword, soos die Oranje Vrystaat nou deur die Engelse genoem is. In 1906 was hy een van die oprigters van die Orangia Unie Party wat hom ten doel gestel het om die Afrikanerkultuur te behou met heftige verset teen assimilasie met die Engelse. In 1907, die jaar wat die Oranjerivierkolonie selfbestuur gekry het, tree Hertzog as prokureur-generaal en minister van Onderwys toe tot die kabinet van premier Abraham Fischer. In dieselfde jaar is hy ook vir die kiesafdeling Smithfield in die parlement verkies. Hy was vir 33 jaar parlementslid (eers in die parlement van die Oranjerivierkolonie, daarna, vanaf 1910, in die parlement van die Unie van Suid-Afrika).

J.B.M. Hertzog en M.T. Steyn het 'n leidende rol gespeel in die erkenning van Nederlands as amptelike taal van die Unie van Suid-Afrika, naas Engels op 31 Mei 1910. Reeds gedurende 1909 is onder leiding van Jan Smuts en John X. Merriman 'n konsepgrondwet opgestel, wat vir die beginsel van 2 amptelike tale voorsiening gemaak het, maar dit was vir Hertzog en M.T. Steyn nie genoeg nie. Hertzog het 'n wysiging van die konsepgrondwet opgestel (artikel 137), wat hy persoonlik onderteken het, wat as volg lui: De engelse alsmede de hollandse talen zijn officiële talen van de Unie. Zij worden op een voet van gelijkheid behandeld en bezitten en genieten gelijke vrijheid, rechten en voorrechten. Alle akten, verslagen en verrichtingen van 't Parlement worden in beide talen gehouden, en wetsontwerpen, wetten en kennisgevingen van algemeen publiek gewicht of belang door de Regering van de Unie uitgegeven, zijn en geschieden in beide talen. Artikel 137 is uiteindelik aanvaar in die Zuid Afrika-wet waardeur die vier koloniale gebiede omvorm sou word tot die Unie van Zuid-Afrika.

As minister van Onderwys van die Oranjerivierkolonie het hy hom vir tweetaligheid (Nederlands/Engels) in die onderwys beywer. Ook het hy vir gelygberegtiging tussen die 2 tale gestry, want na die Anglo-Boereoorlog was Engels die dominante onderwystaal in die Oranje Vrystaat. Met die totstandkoming van die Unie van Suid-Afrika het Hertzog gedien as minister van Justisie onder die eerste premier van die Unie, Louis Botha. Hertzog het baie moeite gehad om onder Botha te dien, want vir Hertzog was Botha te laaggskoold en te ongekultiveer om die pos van 'n eerste minister te beklee.

Hertzog was minister van justisie tot 1912, toe hy in konflik gekom het met Botha oor Botha se pro-Engelse beleid. Hertzog het 'n tweestroom-beleid voorgestaan waarvolgens die Afrikanerkultuur langs die Engelse kultuur sou bestaan. Botha het 'n konsolidasie-beleid voorgestaan, waar Boer en Brit één moes word in 'n nuwe kultuurgroep. Die taal van die nuwe kultuurgroep was vir Botha onbelangrik en was hy tevrede met Engels as taal vir die nuwe kultuurgroep.

Stigting van die Nasionale Party

Hertzog het die Suid-Afrikaanse Party van Botha verlaat en rig in Julie 1914 met enkele "Ou Boere" (veterane van die Tweede Boereoorlog wat altyd anti-Engels en anti-imperialisties gebly het) die Nationale Partij op, wat in die volksmond bekend gestaan het as Natte of (NP), en in Afrikaans vertaal is met Nasionale Party. Die NP het homself ten doel gestel om die Afrikaner volksmassa te emansipeer, die Afrikanerkultuur te behou en die magsmonopolie van die Engelse elite te breek. Die NP was ook 'n voorstander van segregasie van blankes en swartes ("apartheid") en 'n teenstander van die stemreg vir swartes ("Naturelle").

In 1916 het Gordon Tomlinson van Vredefort 'n voorstel ingedien om Afrikaans te gebuik as taal van die Vrystaatse Nationale Partij. J.B.M. Hertzog het kapsie gemaak en dit duidelik gemaak dat hy (Hertzog) Afrikaans nie goed beheers het nie. Herzog het ook hier te kenne gegee dat as hy gedwing sou word om Afrikaans te gebruik, hy as voorsitter van die hoofbestuur sou bedank, want in de Grondwet wordt gesproken van Hollands en niet van Afrikaans.[3]

Net soos Hertzog, was ook 'n ander prominente leiersfiguur voorstander van die behoud van Nederlands as kultuurtaal vir die Afrikaner en dit was Onze Jan Hofmeyr. Onze Jan Hofmeyr was ook net soos Hertzog, voorstander van die behoud van goeie bande met die Kleurlinggemeenskap. So haal Die Burger van 14 Oktober 1921 genl. Hertzog aan, waar hy oor die Kleurlinggemeenskap skryf: "Hy is deel van ons...Die Kleurling het sy stem in die Kaapprovinsie en dit kan hom nie ontneem word nie...Ons kan die stemreg van die Kleurlinge nie weerhou nie. Ons wil hulle eerlik behandel en hulle as ons vriende beskou".[4]

Tydens die Maritz-rebellie[5] het Hertzog besluit om neutraal te bly. Hertzog het hom ook verset teen die Suid-Afrikaanse deelname aan die Eerste Wêreldoorlog aan die kant van Engeland en het neutraliteit bepleit. In 1919 volg Jan Christiaan Smuts premier Botha (†) op. Ondanks die feit dat Hertzog en Smuts persoonlik goed met mekaar oor die weg gekom het, het hulle politiese opvattings lynreg teenoor mekaar gestaan. Smuts het die koers van Botha gevolg en Hertzog het hom bly verset teen die Engelse hegemonie.

By de Suid-Afrikaanse parlementsverkiesingen van 1915 het die Nasionale Party slegs 27 setels gekry, maar by die parlementsverkiesingen van 1920 het die NP met 44 setels die grootste party geword. Danksy enkele oorwegend Engelstalige partye kon die Suid-Afrikaanse Party onder Smuts die mag behou.

J.B.M. Hertzog as premier

Smuts het aanvanklik ook die steun van die armblankes geniet, maar nadat Smuts in 1922 die leër opdrag gegee om 'n mynwerkerstaking van blanke arbeiders aan die Rand met geweld te onderdruk[6] het hy die steun verloor. Hertzog het skerp stelling ingeneem teen die geweld en het opgetree as verdediger van die regte van die armblanke arbeiders. By die parlementsverkiesingen van 1924 verkry die gekombineerde Nasionale Party-Arbeidersparty die absolute meerderheid in die Volksraad (tweede kamer van die Parlement van Suid-Afrika). Hertzog het premier geword van 'n kabinet waarin die NP- as (twee) Labour-politici sitting gehad het. Kolonel Frederic Creswell (minister van Verdediging) van die Arbeidersparty het vise-premier geword.

In 1927 is die vlag van Suid-Afrika verander en saam met "God save the King" is "Die Stem van Suid-Afrika" as die amptelike volksliedere van die Unie van Suid-Afrika (1927) aanvaar. Hertzog het sedertdien laat weet dat hy nie meer na 'n republiek streef nie. Suid-Afrika in sy oë al voldoende onafhankelikheid geniet. Daniel François Malan en die lede van die Broederbond het gevind dat Hertzog te gereeld kompromieë nastreef. Hy moes volgens hulle die "God save the King" as volkslied afgeskaf het en moes hy sy republikeinse idee nie laat vaar het nie[7]. Ook wat die taalbeleid en die standpunte oor die Kleurlinggemeenskap betref, het Hertzog en Malan lynreg teen mekaar gestaan. Hertzog was van mening dat Nederlands nog altyd ons kultuurtaal was en dat ons hierdie taal deel met die Vlaminge en Nederlanders soos ook die Amerikaners en Australiërs 'n gemeenskaplike taal deel met die Engelse. Malan was van mening dat Nederlands 'n buitelandse produk was. Hertzog wou die Kleurlinge op die kieserslyste hou, terwyl Malan die Kleurling van die kieserslyste wou skrap.

By die parlementsverkiezingen van 1929 het die NP die absolute meerderheid in die Volksraad verkry en die Arbeidersparty is as koalisieparty laat vaar. Desondanks kon Frederic Creswell en sy sosialistiese kollega, wat intussen uit die Arbeidersparty geskors is, as vise-premier aanbly, ondanks verset van die Kaapse afdeling van die NP.

Danksy die Statuut van Westminster (1931) verkry Suid-Afrika as grondgebied volledige onafhanklikheid binnen die Britse Gemenebes. In dieselfde jaar verkry blanke vroue stemreg.

Verenigde Party

In 1933, na die parlementsverkiesingen, het die NP en die Suid-Afrikaanse Party (SAP) van Smuts 'n koalitie aangegaan en het Smuts vise-premier geword en Hertzog premier. 'n Jaar later, in 1934, het die NP en die SAP saamgesmelt, teen die sin van die regse vleuel van de NP, om dieVerenigde Party (VP) te vorm. As gevolg hiervan het die regses onder parlementslid D.F. Malan hulle van die NP afgeskei en stig hulle die Gesuiwerde Nasionale Party (GNP). Slegs een parlementslid van die NP het Malan gevolg om aan te sluit by die GNP, naamlik Johannes Gerhardus Strijdom[7].

Grondlegger van apartheid

Tydens sy laaste jare as premier het Hertzog hom veral besig gehou met 'n verdere uitbreiding van die rassewette. Grondbesit vir swartes is verder beperk, die stemreg vir Kaapse swartes is afgeskaf (1936) en die reservate vir "Naturelle" is uitgebrei.

Die liberale vleuel onder Onze Jan Hofmeyr en Jan Smuts was geen ware voorstanders van Hertzog se rassepolitiek nie, maar omdat hulle die "vrye hand" gekry het betreffende die "versoening" tussen Afrikaners en Engelse blankes, het hulle Hertzog sy gang laat gaan [8].

Aftrede

Hertzog was 'n teenstander van Suid-Afrikaanse deelname aan die Tweede Wêreldoorlog. Volgens Hertzog moes Suid-Afrika neutraal bly. Hierin het hy lynreg teenoor Smuts gestaan, wat net soos die meeste Engelse blankes, 'n voorstander was van deelname aan die oorlog aan die kant van Groot-Brittanje. In die kabinet in September 1939 het 7 teen 6 ministers vir oorlogsdeelname [9] gestem. Hertzog het verwag dat die parlement anders sou oordeel. Maar 80 teen 67 parlementariërs het egter 4 September 1939 vir oorlogsdeelname gestem. 'n Groot deel van die vroeë NP parlementariërs het dus ook ten gunste van die oorlog gestem[10]. Hertzog het dit as 'n nederlaag beskou en afgetree as premier. Op 5 September is Herzog deur Smuts as premier opgevolg. Hertzog het met 37 ander VP lede weggebreek en die Volksparty gestig. Hertzog se Volksparty sou direk daarna weer saamsmelt met Malan se Gesuiwerde Nasionale Party om die Herenigde Nasionale Party (HNP) te vorm. Die hereniging was egter van korte duur. Die verskille tussen Hertzog en Malan was te groot. Hertzog het uit die politiek getree en sy belangrikste ondersteuners sou onder die leiding van N.C. Havenga die Afrikanerparty stig. Hertzog is in 1942 oorlede.

Op 22 Oktober 1951 het die Herenigde Nasionale Party, onder die leiding van D.F. Malan, saamgesmelt met die Afrikanerparty onder leiding van N.C. Havenga onder die 'ou' naam Nasionale Party.

Sterfte

Hertzog het op 76-jarige leeftyd gesterf op 21 November 1942 te Pretoria.

Familie

In 1894 trou Hertzog met Wilhelmina Jacoba (Mynie) Neethling en hulle het drie kinders gehad. Een van sy kinders, Albert Hertzog, het in 1969 die 'regse' Herstigte Nasionale Party (HNP) gestig teenoor die 'verligte' Nasionale Party van B.J. Vorster.

teks van http://af.wikipedia.org/wiki/Hertzog besoek November 09, 2010

Verdere inligtingsbronne: http://www.biographicon.com/view/zfrhf/James_Barry_Munnik_Hertzog

bo-aan bladsy
Hoofblad / Web meester